Văn Thánh Miếu tọa lạc trên đường Trần Phú, phường 4, thành phố Vĩnh Long, tỉnh Vĩnh Long với diện tích 10.322m2. Mặt tiền tiếp giáp đường giao thông và hướng ra dòng sông Long Hồ, thuận tiện cho cả đường sông và đường bộ.
Văn Thánh miếu là một công trình đề cao Nho giáo, là thiết chế văn hóa chính thống của nhà nước phong kiến. Ở Nam Bộ có 06 tỉnh nhưng chỉ có ba Văn miếu được xây dựng: ở Biên Hòa (1715), Gia Định (1824) và Vĩnh Long (1866). So với các Văn miếu khác ở Nam Bộ thì Văn miếu Vĩnh Long xây dựng muộn nhất và là công trình duy nhất còn tồn tại cho đến hôm nay.
Xin giới thiệu một số hình ảnh về các hạng mục của di tích:
Cổng Tam quan
Phía trước là Cổng tam quan và hai cổng phụ được xây dựng theo lối cổ lầu, có 03 tầng mái. Trên đỉnh nóc có trang trí lưỡng long chầu nhật bằng gốm màu xanh, mái lợp ngói đại tiểu. Hai bên cột có liễn đối bằng chữ Hán đắp nổi bằng xi măng mang ý nghĩa đề cao đức Khổng Phu tử và Nho giáo:
Khổng môn truyền đạo thiên ban thượng
Thánh miếu sùng văn vạn đại tôn
Con đường chính vào điện
Từ cổng đi thẳng vào điện Đại Thành gọi là "thần đạo". Hai bên thần đạo là hai hàng sao cao vút như hai tầng lính áp hầu.
Trên thần đạo có 03 tấm bia đá
Bia thứ nhất khắc nội dung do cụ Phan Thanh Giản viết trước khi tử tiết, bia được ông Trương Ngọc Lang lập năm 1872. Mặt trước ghi lý do dựng miếu, xưng tụng công đức thánh nhân và triều đình, mặt sau ghi danh những người hữu công.
Bia thứ hai được dựng vào năm 1917. Mặt trước ghi lại sự kiện ông Tống Hữu Định vận động trùng tu văn miếu vào năm 1903. Mặt sau ghi danh thân hào, nhân sĩ có công.
Bia đá thứ ba dựng năm 1931, ghi lời bà Trương Thị Loan hiến đất và ký thác việc thờ cúng cha ruột và cha chồng tại Văn Xương Các.
Một trong hai khẩu súng thần công được đặt phía trước Văn Xương Các
Súng thần công là hai trong số các khẩu súng ngày xưa được đặt theo dọc bờ sông Cổ Chiên để giữ thành Vĩnh Long. Đến năm 1937, hai khẩu súng này được đem về đây. Vị trí ban đầu của nòng súng là hướng ra sông Long Hồ. Vào năm 1960, khi xây lại bệ súng thì nòng súng quay về hướng Đông Nam như ngày nay.
Văn Xương Các
Văn Xương Các là một công trình văn hóa đặc sắc được xây dựng theo kiểu trùng thiềm điệp ốc làm nên diện mạo riêng của Văn Thánh Miếu Vĩnh Long. Văn Xương Các còn có tên gọi là Thơ lầu, Tân đình, Tụy Văn lâu, gồm có hai tầng: tầng trên thờ 03 vị Văn Xương Đế Quân (vị thần trông coi việc văn học) là nơi cất sách; Tầng dưới là nơi nghỉ ngơi khi đến lễ cúng tế Đức Khổng Tử và là nơi bình văn, luận võ của các quan đại thần thời bấy giờ. Phía trước là khánh thờ Gia Định xử sĩ Sùng Đức Tiên sinh Võ Trường Toản và Khâm sai Kinh lược sứ Phan Thanh Giản.
Nơi thờ Tiên sinh Võ Trường Toản và Khâm sai Kinh lược sứ Phan Thanh Giản
Khuôn viên Văn Thánh miếu rất rộng và nhiều cây xanh rợp bóng mát, có hai hồ nước trước đây trồng sen, bên trái là hồ Nguyệt anh, bên phải là hồ Nhật tinh.
Một góc khuôn viên (hồ Nhật tinh)
Nằm ở cuối “thần đạo” là Văn Miếu, phần chính là Điện Đại Thành thờ Đức Khổng Tử, phía trước là Tả vu và Hữu vu thờ thất thập nhị hiền. Quần thể kiến trúc này được xây dựng bao bọc bởi hàng rào bằng bê tông, có cổng vào rất kính cẩn và trang nghiêm.
Đại Thành Điện
Nội thất điện Đại Thành có bày trí các gian thờ: gian chính giữa là bàn thờ Đức Khổng Tử, hai bên là bàn thờ thập nhị hiền triết. Phía trước là bàn thờ Nhà giáo Chu Văn An, hai bên tả ban và hữu ban là khám thờ Thập Nhị hiền triết đó là 12 học trò giỏi của Ngài.
Trong Văn Miếu có rất nhiều hoành phi, câu đối do các nhà hảo tâm ở khắp nơi hiến cúng. Trong đó có câu đối của Thượng thư Cao Xuân Dục cúng năm 1913 khi ông đến Vĩnh Long:
Xuân thu hà đẳng càn khôn, đạo tại Ngũ Kinh song nhật nguyệt
Thù Tứ biệt thành vũ trụ, đồ qua Lục Tỉnh nhất cung tường
Các gian thờ bên trong điện Đại Thành
Chứng nhận Di tích lịch sử, văn hóa cấp Quốc gia
Ngày 25 tháng 3 năm 1991, Văn Thánh miếu đã được Bộ Văn hóa, Thông tin, Thể thao và Du lịch (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) công nhận là Di tích lịch sử, văn hóa cấp Quốc gia.
Mỗi năm tại đây có các ngày lễ lớn:
- Tế Khổng Tử và các vị Thánh Hiền vào ngày Xuân Đinh và Thu Đinh (ngày Đinh đầu tháng Hai và ngày Đinh cuối tháng Tám).
- Tại Văn Xương Các có lễ giỗ Phan Thanh Giản (mùng 4, mùng 5 tháng 7 âm lịch), ngày giỗ các quan đại thần và chiến sĩ trận vong (ngày 12 và 13 tháng 10 âm lịch).
Văn Thánh Miếu - một không gian yên bình mang vẻ đẹp cổ kính giữa lòng thành phố Vĩnh Long
Văn Thánh Miếu Vĩnh Long tuy đã trải qua nhiều thăng trầm lịch sử và nhiều lần trùng tu nhưng vẫn tồn tại và giữ được nét cổ kính như thuở ban đầu, đó là niềm tự hào không chỉ của người dân Vĩnh Long mà của cả miền Tây Nam Bộ. Bởi nơi đây không chỉ đơn thuần là một thiết chế văn hóa chính thống của nhà nước phong kiến mà còn là biểu tượng văn hóa đầy ý nghĩa của 3 tỉnh: Vĩnh Long, An Giang, Hà Tiên thời bấy giờ. Hơn thế nữa nơi này còn nhắc nhở cho muôn đời sau những giá trị tinh thần to lớn mà những bậc tiền nhân (Võ Trường Toản, Phan Thanh Giản, Nguyễn Thông...) để lại.
Ở Hà Nội có đền Văn Thánh
Ở Vĩnh Long có miếu Thánh Văn
Một thời văn hóa mở đường
Truyền thống còn đó chớ xem thường ai ơi!
Tin: Hồng Xinh Xinh
Ảnh: Louis Ho
Nguồn: Tóm lược từ tài liệu của Bảo tàng Vĩnh Long
